Πληροφορίες

Δερματόδετος χάρτινος κώδικας, 210 x 160 mm., Φύλλα Ι+291. (φ. 1^r-21^r) Πίναξ ἀκριβὴς σὺν Θεῷ τοῦ παρόντος νομίμου. Αναγράφονται 694 κεφάλαια. Πρώτο μέρος.(φ. 23^r-138^v) [Νομοκάνων Μανουὴλ Μαλαξοῦ] εἰς ἁπλῆν φράσιν, κεφ. α´ -σοϛ´ . Ἀρχίζει χωρὶς τὸ σύνηθες προοίμιο τῆς συλλογῆς ποὺ ἔχει τίτλο: Νουθεσία πρὸς πνευματικὸν καὶ ἀσφάλεια… καὶ ἀρχίζει: Ὁ δεχόμενος τοὺς λογισμοὺς τῶν ἀνθρώπων… • Χαρτί μεσαίου πάχους υπόλευκο. Μελάνι καστανό και στα πρωτογράμματα και τίτλους ερυθρό. Ο γραφέας άγνωστος, αλλά από το ύφος και τον τύπο της γραφής του εντάσσεται σε κύκλο κωδικογράφων που δραστηριοποιήθηκαν στο Άγιο Όρος κατά το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα. Στο χαρτί διαφαίνονται δύο κύρια υδατόσημα. Το ένα είναι κορώνα με κρεμάμενο σταφύλι και το άλλο τρία φεγγάρια συνοδευόμενα από τα γράμματα ΡΑ. Η γραφή του ευκρινής, με λεπτή πέννα, στρογγυλά γράμματα και μακρές κεραίες των κατωφερών γραμμάτων, ελαφρώς δεξιοκλινής. Τα σχέδια των πρωτογραμμάτων καλλιγραφημένα με ιδιαίτερη επιμέλεια. • Αποτελείται από 39 τεύχη κυρίως τετράδια. Στα παράφυλλα κυρίως και σε κάποια φύλλα εσωτερικά του κώδικα υπάρχουν πολλά κτητορικά σημειώματα και ενθυμήσεις με χρονολογίες από το έτος 1745 (φ. ΙΙ^r) , ἀπ᾽ όπου φαίνεται ότι ο πρώτος κτήτορας του χειρογράφου ονομαζόταν παπά Γεώργιος Τζηκούρης σκευοφύλακας, πολύ πιθανόν στη Σκύρο. Αργότερα το χειρόγραφο πέρασε στα χέρια απογόνων της οικογένειάς του παπά-Δημήτρη και άλλους. Στο φ. Ι^r δύο σχέδια ιστιοφόρων πλοίων, το ένα μικρό και το άλλο μεγαλύτερο με μορφές πολεμιστών στο κατάστρωμα. Σε φύλλο κολλημένο στο εσωτερικό της πρώτης πινακίδας άλλο σχέδιο ιστιοφόρου με εφόλκιο. Διακόσμηση με οφειοειδή επίτιτλα στα φύλλα 23^r και 150^r. Βιβλιοδεσία βυζαντινού τύπου με ξύλινες πινακίδες και δερμάτινη απλή επένδυση μαύρου χρώματος. Η παλαιά πρόστυπη διακόσμηση έχει σχεδόν απαλειφθεί λόγω συχνής χρήσης. Σώζονται ίχνη θηλυκωτήρων για το κλείσιμο του κώδικα. Κατάσταση γενικά ικανοποιητική. Φθορές στα παράφυλλα και αμαυρώσεις λόγω της χρήσης, αποκολλήσεις σε κάποια σημεία του δέρματος από τις πινακίδες, όπως επίσης και στη ράχη με αποτέλεσμα τη χαλάρωση του συνδέσμου τους με τη στάχωση. Προς το τέλος και κοντά στο εσωτερικό των φύλλων σποραδικές μικρές οπές από έντομα χωρίς όμως φθορά του κειμένου. • Παρατηρήσεις: Ως προς τα περιεχόμενα πρόκειται για κείμενα εκκλησιαστικού κανονικού δικαίου γνωστά και από πολλά άλλα χειρόγραφα. Για το πρώτο, τον Νομοκάνονα σε απλή φράση στην καθομιλουμένη του Μανουήλ Μαλαξού δεν έχουμε ακόμη πλήρη και εκσυγχρονισμένη έκδοση, μολονότι έχουν γίνει φιλότιμες προσπάθειες στο παρελθόν. Ο λόγος είναι, ότι τα χειρόγραφα τα οποία παραδίδουν το κείμενο αυτό είναι πάρα πολλά και σε πολλές βιβλιοθήκες της κυρίως Ελλάδας, στα οποία ο αριθμός των κεφαλαίων παραλλάσσει. Το παρόν χειρόγραφο παρά το γεγονός ότι είναι μεταγενέστερο της συγγραφής του (1562) αποτελεί μια επιμελημένη και υπεύθυνη μεταγραφή, δεδομένου ότι αποτελούσε το πιο βασικό εγχειρίδιο εκκλησιαστικού και οικογενειακού δικαίου καθόλη την περίοδο μετά την Άλωση και σε όλον τον ελληνικό χώρο. • Βλ.: Λεωνίδα Λ. Σγούτα, Νομοκάνων Μανουὴλ Μαλαξοῦ. Περ. «Θέμις» 7(1856) σσ. 165-246. – Vasile Grecu-Gheorghe Cront, Nomocanonul lui Manuil Malaxos, Intreptarea Legii 1652 (sic), Editura Academiei Republicii Populare Romine, Βουκουρέστι 1962.- Δημητρίου Σ. Γκίνη-Νικολάου Ι. Πανταζοπούλου, Νομοκάνων Μανουὴλ νοταρίου τοῦ Μαλαξοῦ τοῦ ἐκ Ναυπλίου τῆς Πελοποννήσου μετενεχθεὶς εἰς λέξιν ἁπῆνδιὰ τὴν τῶν πολλῶν ὠφέλειαν, «Νόμος» (Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς τοῦ Τμήματος Νομικῆς τῆς Σχολῆς Νομικῶν καὶ Οἰκονομικῶν Ἐπιστημῶν) 1 (1982), Θεσσαλονίκη 1985. Ετοιμάζεται κριτική έκδοση του κειμένου βάσει αυτογράφων χειρογράφων. Ως προς το δεύτερο κείμενο πρόκειται επίσης για πολύ διαδεδομένη συλλογή του τύπου Εξομολογηταρίου, το οποίο συναντάται επίσης σε πολλά χειρόγραφα και πολλές φορές είναι ενσωματωμένο με τον Νομοκάνονα του Μαλαξού (όπως στο παρόν χειρόγραφο) με αποτέλεσμα ο αριθμός των κεφαλαίων να φτάνει σε υπερδιπλάσιο αριθμό. Βλ. για τη συλλογή αυτή: Σπυρίδωνος Ν. Τρωϊάνου, Νομοκάνων «πάνυ ὠφέλιμον καὶ πλουσιώτατον» ὁ ὑπ’ ἀριθμὸν 8 κῶδιξ τῆς Λίνδου, Ἀνάτ. ἐκ τοῦ «Ἀρχείου Ἐκκλησιαστικοῦ καὶ Κανονικοῦ Δικαίου»23(1968) και 24 (1969), Αθήνα 1969, όπου δημοσιεύονται μόνο οι τίτλοι των κεφαλαίων με τις αρχές και τα τέλη τους. – Θεόδωρου Παπαδοπούλλου, Κύπρια νόμιμα, «Μελέται καὶ Ὑπομνήματα» 1 (1984), Ἵδρυμα Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ´ , Λευκωσία 1984, σσ. 1-142, όπου δημοσιεύεται όλο το κείμενο βάσει χειρογράφου ευρισκόμενου στην Κύπρο. Η ταυτότητα του συντάκτη της συλλογής αυτής προέκυψε από δύο χειρόγραφα, ένα της Μονής Βρύσης Σίφνου, αρ. 6, και άλλο του Μουσείου Μπενάκη, Ανταλ. 125. Και τα δύο γράφτηκαν από τον ιερομόναχο Αντώνιο στο Άγιο Όρος τα έτη 1662 και 1663 αντίστοιχα και εκεί αναφέρεται ότι: «Τὸ παρὸν νόμιμον συναθρισθὲν ὑπὸ Κυρίλλου μοναχοῦ» κλπ. Βλ. και Ἀγαμέμνονος Τσελίκα, Δέκα αἰῶνες ἑλληνικῆς γραφῆς (9ος-19ος αἰ.), Μουσεῖο Μπενάκη, Ἀθήνα 1977, σσ. 59-60.