Πληροφορίες

Χαρτί παχύ, 185 x 140 mm., IV + 9 φ + 202 + 98 σ., γραφή δεξιοκλινής άτεχνη αλλά γενικά ευανάγνωστη και έμπειρου γραφέα. Μελάνι φαιό και ερυθρό ανοιχτό. Γραφέας και συντάκτης Χατζὴ Αὐξέντης Χριστοδούλου από τα Σέρβια Κοζάνης. Ο συντάκτης της προσκυνηματικής διήγησης ξεκινάει από τα Σέρβια της Κοζάνης και από τη Θεσσαλονίκη επιβιβάζεται με άλλους χατζήδες για τους Αγίους Τόπους. Παραπλέει τα μεγάλα λιμάνια του Ανατολικού Αιγαίου. Στους Αγίους Τόπους περιγράφει με τον δικό του τρόπο μονές και εκκλησίες, συνήθειες των μοναχών και του Πατριαρχείου, όπως επίσης και των εντοπίων αρχών. • Πρόκειται για ιδιαίτερου ενδιαφέροντος χειρόγραφο από πλευράς περιεχομένου και παρουσίασης. Εντάσσεται στην κατηγορία των γνωστών προσκυνηταρίων των αγίων τόπων γραμμένων στην απλοελληνική γλώσσα και συνοδεύεται με λαϊκότροπα καλλιτεχνικά σχεδιαγράμματα που αναπαριστούν τα κτίρια και τους προσκυνηματικούς τόπους, όπως ιδιαίτερα στις σελ. 62α-γ Ἡ ἁγία Σιὼν, τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ὁ Αδάμ καὶ ἡ Εὔα στὸν Παράδεισο, σελ. 85 Τὸ σπήλαιο τῆς Βηθλεεμ, σελ. 87 Οἱ τρεῖς μάγοι, σελ. 98 τὸ καράβι τοῦ ταξιδίου. • (φ. 2v-3v) Φήμη ἀρχιερέων λεγομένη τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων. (φ. 4r-6v) Περὶ διαφόρων φυλῶν ὁποῦ καθίζονταν μέσα εἰς τὸν ναὸν τοῦ Ζωοδόχου Τάφου. (φ. 8r-v) Πίναξ τὸ Προσκυνητάρι. (φ. 9r-v) Δύο λαϊκότροπες παραστάσεις σχεδιασμένες με μελάνι. Η μία παρουσιάζει τον Σατανά και τον Λωτ και η άλλη ανεπίγραφη με έναν καθήμενον αρχιερέα και έναν μοναχό σε στάση χαιρετισμού. (σ. 1-100) Προσκυνητάριον σὺν Θεῷ ἁγίῳ περιέχει καταλεπτῶς ὅλα τὰ σεβάσμια καὶ ἱερὰ προσκυνήματα τῆς Ἁγίας Πόλης Ἱερουσαλὴμ καὶ πάσης Παλαιστίνης τά τε ἔσω καὶ ἔξω ὁποὺ ἐπεριπάτησεν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. [Προοίμιον, τίτλος]: Τοῖς ἀναγινώσκουσιν ἐν Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἡμῶν χαίρειν. Αρχ.: Ἐπειδὴ κατὰ τὴν ἀγαθὴν σου προαίρεσιν καὶ ζήτησιν περὶ τοῦ ἁγίου τόπου τῶν Ἱεροσολύμων, ὁποὺ ἐπεριπάτησεν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς … καὶ οἱ λοιποὶ πάντες ἅγιοι, Ἀκούσατε λοιπὸν πάντες, ἀγαπητοὶ ἀδελφοὶ καὶ φιλόθεοι χριστιανοὶ μικροί τε καὶ μεγάλοι τὴν διήγησιν ταύτην … Τελ.: … ὅπως λάβω ἄφεσιν έκ τῶν ἐμῶν πταισμάτων καὶ διὰ τοῦτο τὸ λοιπὸν ἕνα πρὸ τοῦ αἰῶνος δοξάζω τρισυπόστατον αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, ἀμήν. (σ. 100-104) Στιχούργημα σε ζευγαρωτούς ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους περί Ιερουσαλήμ. Αρχ.: Ἱερουσαλὴμ εὑρίσκεται τῶν χριστιανῶν μητέρα / ἀπὸ αὐτὴν ἐλάβαμεν τὸ φῶς καὶ τὴν ἡμέραν…. Τελ. Ὁ Ἡρώδης τὸ ἐγνώρισε πὼς τὸν γέλασαν οἱ μάγοι / ἡ θέρμη τὸν ἐκύλησεν μὰ δὲν τ’ ἀραθυμάει. (σ. 104-117). Χρονικό της ιστορίας της Ιερουσαλήμ. Τίτ.: Περὶ τὴν Ἁγίαν Πόλιν ἱερουσαλὴμ πότε ἐκτίστην. Αρχ.: Ἐδῶ φανερώνομεν διὰ τὴν Ἁγίαν Πόλιν Ἱερουσαλὴμ πότε ἐκτίστην … Τελ.: Ἐν ἔτει 1690 Ἰουλίου 17 ἦρθαν οἱ Φράγγοι εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ ἐκυρίεψαν μερικὰ προσκυνήματα μὲ τῶν Τούρκων τὴν δύναμιν καὶ μὲ τῶν ἄσπρων καὶ τὰ ἔχουν ἕως σήμερον. Ακολουθεί η φήμη του πατριάρχου Παρθενίου και τα ονόματα των άλλων αρχιερέων και ηγουμένων του πατριαρχείου. (σ. 118-120) Σχέδια με παραστάσεις του Αγίου Γεωργίου, δικεφάλου αετού, του Φρέατος του Ιακώβ με τον Ιησού και τη Σαμαρίτιδα, κυκλικών μωσαϊκών με εγγεγραμμένα γεωμετρικά σχέδια, της Μεταμόρφωσης με τον Ιησού, τον Μωυσή, τον προφήτη Ηλία και τους Πέτρο, Παῦλο καὶ Ἰωἀννη τὸν Πρόδρομο (έτσι στο χειρόγρ.), (σ. 121-123) Στιχούργημα με τίτλο: Διὰ τοὺς βασιλεῖς καὶ ἀφεντάδες. Ἀρχ.: Ἐπειδὴ ἐγράψαμεν ὄπισθε τὸ προσκυνητάρι ἂς γράψωμε καὶ διὰ τοὺς βασιλεῖς καὶ πλούσιους ἀς τοὺς φέρωμεν εἰς εὐσπλαγχίαν. Αρχ.: Ὦ βασιλεῦ τὶ θαυμάζεσαι βροτὲ / εἰς τοὺς πλούτους σου ποτέ … Τελ.: Ἡ γλώσσα πὲ δηγοῦνταν τόσα / τότης ἀχηρνάει κι’ πέφτει / καὶ καμιὰ τιμὴ οὐκ ἔχει. (σ. 124α-β). Κατά το ήμισυ σχισμένη με άδηλες παραστάσεις. Η μία με ένα πρόβατο σε δάσος και η άλλη με δύο ανδρικές φιγούρες. (σ. 125-144) Διήγησις τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου κατὰ πολλὰ ὠφέλιμος. Αρχ.: Οὗτος ὁ ἅγιος πατὴρ ἡμῶν Ἀντώνιος πολιτευόμενος εἰς τὴν ἔρημον … Τελ.: νὰ σᾶς ἐλευθερώσει ἀπὸ τὰ κακὰ τῶν δαιμόνων οὗ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰὠνων ἀμήν. (σ. 145-163) Ἡ ἀποκάλυψις τῆς ὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου ὅταν ἡπήγην εἰς τὸν Ἅδην καὶ ἰδοῦσα τοὺς ἁμαρτωλοὺς πῶς κολάζονταν. Αρχ.: Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ὁποὺ ἔμελλεν ἡ Παναγία νὰ μετασταθῆ …Τελ. θέλον λαβεῖν τὸν ἄξιον μισθὸν εἰς τὴν δευτέραν παρουσίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὅτι πρέπει πᾶσα δόξα τιμὴν καὶ προσκύνησιν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν. (σ. 164-173) Διάφορα αποσπάσματα από απόκρυφα κείμενα, κατάλογος αυτοκρατόρων, περί διαφόρων εθνών της γης και παράξενων συμβάντων. (σ. 173) Σημείωμα του γραφέα: Ἐτοῦτο τω προσκινιτάρι εγραφη ἒν χηρὸς του χατζή Αξενη Χριστοδούλου Σερβιώτου εις την αγίαν πολην Ἱερουσαλὴμ εἰς τὸ μοναστήριον του Ἁβραάμ και ηνι εδικόν μου 1746 ἐνετι φευρουαρίου 20 καὶ κανίς να μίν το πάρη ἀσηνχώριτος. (σ. 175-196) Σημειώματα διαφόρων εις κάθε πρόσωπον και τόπον του.  Προσφωνήσεις σε επίσημα πρόσωπα και υποδείγματα επιστολών. (σ. 197-201) Ἐδῶ γράφομεν διὰ τὸ στερέωμα τῶν ἁγίων ἐκκλησιῶν καὶ οἲκουμενικῶν συνόδων. Αρχ.: Εἰς τὸν καιρὸν τοῦ Μεγάλου Ἁγίου Κωνσταντίνου πρώτου βασιλέως …. Τελ.: καὶ εἰς τὴν ὀγδόην σύνοδον ἐχώρισαν οἱ Φράγγοι ἀπὸ λόγου μας καὶ εἶναι ἕως τὴν σήμερον εἰς τοὺς 1747 ἀφόνταις ἐχώρισαν 308 χρόνους ὀγδόην σύνοδον. (σ. 202) Σημείωση με λογαριασμούς. (σ. 1-53) Χρονικό ταξιδίου στους αγίους Τόπους. Αρχ.: 1745 Αὐγούστου 16. Ἐπειδὴ κατὰ τὴν ἀγαθήν σου προαίρεσιν καὶ ζήτησιν περὶ τοῦ ἁγίου τόπου ἱεροσολύμων … 1745 Αὐγούστου 16 ἐκίνησα ἀπὸ τὸ σπήτη με τρὶς ἡμέρες μέρα Κυριακὴν πάγιασα εἰς τὴν Σαλονίκην…Τελ.: καὶ κινήσαμε μέρα Πέμπτη ἀπὸ τὴ Σαλονίκη καὶ τὴν Κυριακὴν Ηουνίου 15 μὲ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Παναγίας ἦρθα είς τὸ σπήτη μου. Τέλος καὶ το Θεώ χάρις. (σ. 53-54) Στιχούργημα με τίτλο: Τὸ βραδή ωντας αχηρισουν να φιλάγουν τὴ βάρτια στο καράβι. Αρχ.: Σηκοθήτη παλικάρια ὠλη απάνου στα ποδάρια / καμητε και τον σταβρόν σας πάντα νάνη βοηθός σας…. Τελ.: καὶ αύριου μη καλιτερον ση καλόν λημνόναν να δόκι ὤ θέως. ἄλἄχ γιόλβέρ. (σ. 56-61). Διάφορες ενθυμήσεις από το 1752 έως το 1769. • Βιβλιοδεσία με ξύλινες πινακίδες επενδεδυμένες με καφέ δέρμα με ωραία διακόσμηση στην περίμετρό τους με άνθινα θέματα και στο κέντρο μικρή ωοειδής πρόστυπη σφραγίδα με το σύμβολο των Ιησουϊτών Η†S στην πρώτη και στη δεύτερη τα γράμματα MAR (Maria). Σώζονται τα ίχνη των ιμάντων των κλείστρων. • Βασικό βιβλίο για τον τύπο αυτού του βιβλίου βλ. Σωτ. Ν. Καδά, Οι Άγιοι Τόποι Εικονογραφημένα Προσκυνητάρια 17ου-18ου αι., Αθήνα, Εκδόσεις Καπόν, 2011. • Κατάσταση γενικά εξαιρετική.