Γράφει η: LiFO team
Πηγή: lifo.gr

Με κεντρικό έκθεμα το βραβείο Νόμπελ, με το οποίο τιμήθηκε ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης στις 24 Οκτωβρίου 1963, ακριβώς εξήντα χρόνια μετά από αυτή την ιστορική μέρα, το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει την έκθεση «Γιώργος Σεφέρης. Εξήντα χρόνια από το Βραβείο Νόμπελ», η οποία είναι αφιερωμένη στην ιστορική επέτειο της ανακοίνωσης αλλά και της απονομής που ακολούθησε, στις 10 Δεκεμβρίου 1963.

Το βραβείο Νόμπελ του Γιώργου Σεφέρη ανήκει στη μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα και η έκθεση θα ανοίξει στο κοινό από τις 25/10/2023, με διάρκεια έως τις 24/02/2024.

Η έκθεση παρουσιάζει πλήθος τεκμηρίων και φωτογραφικού υλικού και αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες: η πρώτη αφορά την ημέρα της ανακοίνωσης, η δεύτερη επικεντρώνεται στη βραδιά της απονομής, ενώ η τελευταία στον απόηχό της, με τα σχετικά δημοσιεύματα, συγχαρητήριες επιστολές και τηλεγραφήματα. Αφίσες, εφημερίδες της εποχής, οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα καθώς και προσωπικά αντικείμενα του ποιητή δημιουργούν ένα περιβάλλον που ανακαλεί τη σπουδαιότητα του γεγονότος και αναδεικνύει την προσωπικότητά του.

Το υλικό της έκθεσης προέρχεται από το αρχείο του Σεφέρη που βρίσκεται κατατεθειμένο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη καθώς και από ιδιωτικές συλλογές.

Το αρχείο του Γ.Σ. περιήλθε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κατόπιν επιθυμίας του ίδιου του ποιητή, όπως διατυπώνεται στη διαθήκη του. Μετά τον θάνατο του Γ.Σ. και με ιδιωτικό συμφωνητικό της κληρονόμου του Μαρώς Σεφέρη (27 Φεβ. 1973) έγινε η δωρεά του Αρχείου προς τη Γεννάδειο. Το πλούσιο υλικό του αρχείου Σεφέρη αφορά σε όλες τις μορφές της δημιουργικής δράσης του Γ.Σ., στo ποιητικό και πεζογραφικό του έργο, στα ημερολόγιά του, στις επιστολές του, στις μεταφράσεις του, στα δοκίμια και στις μελέτες του.

Εκτείνεται χρονολογικά από τα πρωιμότερα δείγματα γραφής του ποιητή που προέρχονται από τα γυμνασιακά του χρόνια (σχολικά τετράδια) έως τα πλέον όψιμα, από τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. Η συνήθεια που είχε από πολύ νωρίς (1916;) να σημειώνει και να κρατάει αποκόμματα από εφημερίδες με θέματα κυρίως πολιτικά και λογοτεχνικά οδήγησε στη δημιουργία σημαντικής συλλογής που ενδιαφέρει όχι μόνο τους σεφερολόγους αλλά και τους μελετητές της ιστορίας και του πολιτισμού του 20ού αι. 

Ο Σεφέρης με τη βασίλισα της Σουηδίας στην τελετή απονομής του Νόμπελ, 1963.

Ο Γιώργος Σεφέρης το 1947 βραβεύεται με το έπαθλο Παλαμά. Οι τιμητικές διακρίσεις συνεχίζονται το 1960 όταν αναγορεύεται επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Cambridge, το 1961 με την απονομή του βραβείου Foyle και κορυφώνονται το 1963 με την απονομή του βραβείου Νόμπελ για τη Λογοτεχνία. Ακολουθούν το 1964 η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η απονομή του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος του Φοίνικος και το 1965 η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Princeton.

Το 1966 γίνεται επίτιμο μέλος της American Academy of Arts and Sciences και το 1968 εκλέγεται, για μια τρίμηνη περίοδο, εταίρος του Institute for Advanced Study του Πανεπιστημίου του Princeton. Από τις τελευταίες διακρίσεις που του απονεμήθηκαν ήταν η εκλογή του ως μέλους της American Academy of Arts and Letters & The National Institute of Arts and Letters το 1971, λίγο πριν από τον θάνατό του στις 20 Σεπτεμβρίου 1971. Η κηδεία του έγινε αφορμή για το πλήθος του κόσμου που τον συνόδευε να εκδηλώσει τα αντιδικτατορικά του αισθήματα.

Ο Σεφέρης στη Στοκχόλμη, 1963.

Μια ιστορική στιγμή

Για τις στιγμές λίγο πριν από την αναγγελία του βραβείου Νόμπελ στην Αθήνα, τον μοναχικό θρίαμβό του και τον φθόνο των ομοτέχνων του, τις λαμπρές στιγμές στη Στοκχόλμη και τη συνάντησή του με τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν μπορείτε να ακούσετε το podcast του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου «Το Νόμπελ του Σεφέρη: "Βρε Μαρώ, τι τους έκανα και με μισούν έτσι;"» με τις συναρπαστικές στιγμές της κορυφαίας αναγνώρισης του Έλληνα ποιητή μέσα από σπάνια ντοκουμέντα, στη σειρά LIFO podcasts «Μέρες».

Η ιστορική ομιλία του Γιώργου Σεφέρη την ημέρα της απονομής του Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία στις 10 Δεκεμβρίου 1963

Τούτη τὴν ὥρα αἰσθάνομαι πὼς εἶμαι ὁ ἴδιος μία ἀντίφαση. Ἀλήθεια, ἡ Σουηδικὴ Ἀκαδημία, ἔκρινε πὼς ἡ προσπάθειά μου σὲ μία γλώσσα περιλάλητη ἐπὶ αἰῶνες, ἀλλὰ στὴν παροῦσα μορφή της περιορισμένη, ἄξιζε αὐτὴ τὴν ὑψηλὴ διάκριση. Θέλησε νὰ τιμήσει τὴ γλώσσα μου, καὶ νὰ - ἐκφράζω τώρα τὶς εὐχαριστίες μου σὲ ξένη γλώσσα. Σᾶς παρακαλῶ νὰ μοῦ δώσετε τὴ συγνώμη ποὺ ζητῶ πρῶτα-πρῶτα ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου.

Ἀνήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι μικρὸς ὁ τόπος μας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγμα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι μας παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν ἔπαψε ποτέ της νὰ μιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη. Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωμένη μὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ μέτρο, πρέπει νὰ τιμωρηθεῖ ἀπὸ τὶς Ἐρινύες.

Ὅσο γιὰ μένα συγκινοῦμαι παρατηρώντας πῶς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦ κόσμου. Καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους μου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασμένου αἰώνα, γράφει: «... θὰ χαθοῦμε γιατί ἀδικήσαμε ...». Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράμματος. Εἶχε μάθει νὰ γράφει στὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του. Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡμερῶν μας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει μακριὰ στὰ περασμένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση. Εἶναι γιὰ μένα σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιμήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόμη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα λαὸ περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πὼς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσμος ὅπου ζοῦμε, ὁ τυραννισμένος ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα - καὶ τί θὰ γινόμασταν ἂν ἡ πνοή μας λιγόστευε; Εἶναι μία πράξη ἐμπιστοσύνης - κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά μας δὲν τὰ χρωστᾶμε στὴ στέρηση ἐμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τὸν περασμένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης καὶ στὴ λογοτεχνία. Παρατήρησαν πὼς ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράμα καὶ ἕνα σημερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη. Ναί, ἡ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ μοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν᾿ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ ὀνομάζουμε ποίηση. Αὐτὴ ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγμὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει ποὺ νἄ ῾βρει καταφύγιο, ἀπαρνημένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι᾿ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν μεγάλα καὶ μικρὰ μέρη τοῦ κόσμου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν᾿ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια, αὐτὴ τὴ βιομηχανία. Χρωστῶ τὴν εὐγνωμοσύνη μου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδημία ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγματα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες ὅπου πνίγεται ὁ παλμὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανὸς νὰ κρίνει μὲ ἀλήθεια ἐπίσημη τὴν ἄδικη μοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυμηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐμπνευστή, καθὼς μᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νομπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ μπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴν ἀναπόφευκτη βία μὲ τὴ μεγαλοσύνη τῆς καρδιᾶς του.

Σ᾿ αὐτὸ τὸν κόσμο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τοὺς ἄλλους. Πρέπει ν᾿ ἀναζητήσουμε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

Ὅταν στὸ δρόμο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγμά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουμε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουμε. Ἂς συλλογιστοῦμε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα.

Μουσείο Μπενάκη
«Γιώργος Σεφέρης. Εξήντα χρόνια από το Βραβείο Νόμπελ»
ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΓΚΙΚΑ
Κριεζώτου 3, 106 71 Αθήνα
25/10/2023 - 24/02/2024
Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, 10:00-18:00

Γράφει η: LiFO team
Πηγή: lifo.gr