Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Σύνταξη: ΑΝΝΙΤΑ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ

«Σίδερα μασάει ο Κουταλιανός / τρένα σταματάει ο Κουταλιανός». Οι γνωστοί στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου για ένα από τα πιο δημοφιλή τραγούδια του Γιώργου Καλατζή, τον «Κουταλιανό» (1972), σε μουσική Μάνου Λοΐζου, αναφέρονται σε πραγματικά κατορθώματα του Δημήτρη Μακρή Κουταλιανού, γνωστού και ως «Τζίμης ο Τίγρης» (όπως είναι ο εναλλακτικός τίτλος του κομματιού). Δεκαετίες μετά τη δράση του, τα επιτεύγματά του αλλά και αυτά του προγόνου του Παναγή, ο οποίος είχε χαρακτηριστεί ο «Ηρακλής» του 19ου αιώνα, εξακολουθούν να εμπνέουν την καλλιτεχνική σκηνή αποδεικνύοντας τη διαχρονικότητα του θέματος στην ελληνική τέχνη.

Μία φιγούρα στα όρια του μύθου
Λίγα πράγματα μπορούν να επαληθευτούν ιστορικά για τον Παναγή Κουταλιανό. Ένα από αυτά είναι η καταγωγή του από το νησάκι Κούταλη (σημερινό Εκινλίκ) της Προποντίδας, όπου γεννήθηκε περί το 1847 και απ’ όπου πήρε το προσωνύμιό του, αφού δεν υπάρχει καταγεγραμμένο το πραγματικό επίθετό του. Η υπερφυσική δύναμή του τον έκανε γνωστό σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία ως τον άνθρωπο-φαινόμενο που, σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, μπορούσε με τα χέρια του να σπάσει πέτρες και αλυσίδες, να σηκώσει και να πυροδοτήσει τρία κανόνια ταυτόχρονα, αλλά και να παλέψει με άγρια ζώα, όπως πούμα και τίγρεις -εξ ου και το δέρμα τίγρης που φορούσε στις επιδείξεις του.

Αυτό το απροσδόκητο χάρισμα κληροδοτήθηκε στον απόγονό του Δημήτρη, ο οποίος κράτησε το επώνυμο «Κουταλιανός», για να τιμήσει την οικογενειακή ιστορία. Όπως και με τον Παναγή στα τέλη του 19ου αιώνα, υπάρχουν φωτογραφικά τεκμήρια με τον Δημήτρη Κουταλιανό (1915-1999) να τραβά φορτηγά με το ένα χέρι και να λυγίζει μεγάλες μεταλλικές λαμαρίνες. Προοδευτικά, τα επιτεύγματα και των δύο συγχωνεύτηκαν στο συλλογικό υποσυνείδητο, στο οποίο ο «Κουταλιανός» έχει μείνει κατά γενική ομολογία ως ο Έλληνας με τις υπεράνθρωπες δυνάμεις που έγινε γνωστός στα πέρατα του κόσμου επειδή μπορούσε να καταφέρει το ακατόρθωτο.

Στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη
«Μου φαίνεται πως κανένα όνομα δεν έδεσε τους Έλληνες μεταξύ τους ύστερα από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, όσο ο Κουταλιανός. Γιατί είχε μεγάλη σημασία, για μια φυλή ρημαγμένη, φτωχιά, σκόρπια σε κάθε μέρος του κόσμου, βασανισμένη και πολλές φορές στερημένη και πεινασμένη να βγάλει τον πιο χειροδύναμο άνθρωπο της οικουμένης, που έβαζε κάτω όλους τους παλληκαράδες που βγήκανε από έθνη πλούσια, δυνατά και καλοπερασμένα». Αυτά έγραφε ο Φώτης Κόντογλου στη στήλη του Κυριακάτικα θέματα το 1951, χρονιά που φιλοτέχνησε ένα πορτραίτο του Παναγή Κουταλιανού, τον οποίο πρώτος είχε απεικονίσει με το κανόνι επ’ ώμου ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ το 1884.

Γιάννης Γαΐτης, Κουταλιανός. Lot 76, τιμή εκττίμησης: € 1.000 – 1.500. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Κουταλιανό είχε δείξει και ο Γιάννης Γαΐτης, ο οποίος είχε αφιερώσει στον Κουταλιανό μια μεγάλη (2,30 x 2,45 μ.) ελαιογραφία σε καμβά. Σε αυτήν, ο λαϊκός ήρωας απεικονίζεται σε βάθρο, κρατώντας δύο βάρη και περιστοιχισμένος από τα «ανθρωπάκια» του Γαΐτη. Το ομώνυμο με τον ήρωα έργο (1974-1975) εκτέθηκε πριν τρία χρόνια στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας, σε μία μεγάλη παρουσίαση της δουλειάς του καλλιτέχνη από την τελευταία δεκαετία της ζωής του, σε επιμέλεια Ντένη Ζαχαρόπουλου.

Με βάση τη φιγούρα του Κουταλιανού που είχε σχεδιάσει σε εκείνο τον πίνακα, ο Γαΐτης είχε δημιουργήσει και μία σειρά από 100 ζωγραφισμένες ξύλινες κινούμενες κατασκευές, ύψους μόλις 60 εκατοστών και υπογεγραμμένες στο πίσω μέρος. «Είναι ένα από τα παιχνίδια που μας είχε αναθέσει να δημιουργήσουμε στο Πολύπλανο», εξηγεί στα ΝτΤ ο Γαβρίλος Μιχάλης, στενός συνεργάτης του καλλιτέχνη και του Νίκου Παπαδάκη, αείμνηστου ιδιοκτήτη του ιστορικού χώρου τέχνης. «Αυτές οι πρώτες κατασκευές οδήγησαν αργότερα στις μεγάλες ξύλινες φιγούρες που όλοι γνωρίζουμε. Γι’ αυτό και έχουν ιστορική αξία, αφού δίνουν μια ιδέα για τον τρόπο σκέψης και την εξέλιξη του έργου του Γαΐτη».

Όπως μας λέει ο κ. Μιχάλης, ο Γαΐτης ήθελε να φτάσει το έργο του σε όσο περισσότερο κόσμο γινόταν, εξ ου και οι ιδέες για παιχνίδια που θα το έκαναν πιο προβάσιμο από το ευρύτερο κοινό. Στο ίδιο πνεύμα, η VERGOS Auctions δημοπρατεί την επόμενη Πέμπτη μία από αυτές τις κατασκευές που σπανίως εμφανίζονται στην αγορά, εκκινώντας από μία πολύ χαμηλή τιμή (1.000 ευρώ). Πρόκειται για το πρώτο εγχείρημα που διοργανώνει ο οίκος με έργα από γνωστούς ζωγράφους του 19ου και 20ού αιώνα σε προσιτές τιμές, ανταποκρινόμενος στις ανάγκες των νέων συλλεκτών, οπότε αποτελεί ευκαιρία για όποιον ενδιαφέρεται να αποκτήσει ένα ιστορικό έργο χωρίς να χρειαστεί να ξοδέψει πολλά.

Ο Κουταλιανός εμπνέει μέχρι και σήμερα τους νέους καλλιτέχνες. Πιο πρόσφατα, το φθινόπωρο του 2019, ο Σπύρος Αγγελόπουλος είχε προσκαλέσει το κοινό να παρακολουθήσει «το μοναδικό, ανεπανάληπτο θέαμα του Μεγάλου Τίνι» σε μια βραδιά στη Stoa 42, η αφίσα της οποίας παρουσίαζε έναν αλυσοδεμένο άνδρα με περιβολή από δέρμα τίγρης. Σύμφωνα με το κείμενο που συνόδευε την αναγγελία της διοργάνωσης, ο ήρωας θα προσπαθούσε να σπάσει τη χοντρή αλυσίδα με την οποία ήταν δεμένος, συντάσσοντάς τον μαζί με τον Κουταλιανό και τον Τζίμη τον Τίγρη και ανανεώνοντας έτσι ένα θέμα που παραμένει διαχρονικό για το ελληνικό κοινό.

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Σύνταξη: ΑΝΝΙΤΑ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ