Πληροφορίες

Πλούσιο και μοναδικό αρχείο από τη ζωή και το έργο του Νίκου Βέλμου (1890-1930). Ηθοποιός, ποιητής, συγγραφέας, εκδότης του περιοδικού Φραγκέλιο (1926-1929), ζωγράφος, κριτικός και ιδρυτής της αίθουσας τέχνης «Άσυλον Τέχνης», ο Βέλμος υπήρξε μια ιδιότυπη προσωπικότητα της πρώτης δεκαετίας του  Μεσοπολέμου, που έζησε στο επίκεντρο των πνευματικών γεγονότων. Το πρώτο τεκμήριο χρονολογείται το 1914 ενώ τα τελευταία τη δεκαετία του 1960. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού προέρχεται από τη δεκαετία 1920-1930.
Από το αρχείο ξεχωρίζουμε:
• 50 επιστολές προς τον Βέλμο από τους: Λάμπρο Αστέρη, Δημήτρη Γαλάνη, Νίκο Καζαντζάκη, Τάκη Καλμούχο, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Δήμο Μπραέσα, Νικόλαο Ποριώτη, Πολύκλειτο Ρέγκο, Άγγελο Σικελιανό, Πάνο Ταγκόπουλο, Γιάννη Τσαρούχη, Τάκη Φίτσο, Γεώργιο Χέλμη κ.ά. Μαζί εντοπίζονται και χειρόγραφα σημειώματα προς τον Βέλμο από τους: Φώτη Κόντογλου, Νικόλαο Λάσκαρη, Τάκη Παπατσώνη, Μήτσο Περάκη, Δημήτρη Πικιώνη, Τέλλο Άγρα κ.ά.
• 4 επιστολές του Βέλμου προς τους: Δημήτρη Γαλάνη, Βάσσο Γερμενή, Γεώργιο Δημητριάδη και πρέσβη της Γαλλίας.
• 11 σελίδες χειρόγραφων σημειώσεων του Βέλμου κυρίως με προσχέδια άρθρων για το περιοδικό Φραγκέλιο και με κείμενα για τις εκθέσεις του «Ασύλου Τέχνης».
• 165 σχέδια με μολύβι σε χαρτί του Νίκου Βέλμου. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο corpus σχεδίων του Βέλμου που γνωρίζουμε, μετά την συλλογή των 438 σχεδίων του που φυλάσσεται στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος (Δωρεά Τάκη Ευσταθίου - επιμ. Μεγακλή Ρογκάκου). Ένα μέρος από τα σχέδια του Κολλεγίου εκτέθηκε το 2023 στην αίθουσα Radio Athènes (επιμ. Γαλήνης Νόττη).
• 1 ξυλογραφική πλάκα από την εικονογράφηση της αυτοβιογραφίας του Βέλμου Ιστορία ενός παιδιού (1927).
• 27 σχέδια διαφόρων καλλιτεχνών, πολλοί από τους οποίους συμμετείχαν στις εκθέσεις του «Ασύλου Τέχνης» κατά το διάστημα 1928-1930. Ανάμεσα σε αυτά τα σχέδια εντοπίζουμε 1 σχέδιο του Γιαννούλη Χαλεπά, 2 σχέδια του Γιόχαν Ρωμανού και 1 σχέδιο του Ανδρέα Γεωργιάδη.
• 7 ξυλογραφικές πλάκες του Άγγελου Θεοδωρόπουλου από την εικονογράφηση της ποιητικής συλλογής του Βέλμου Δυο Ἀγάπες (1923).
• 1 ξυλογραφική πλάκα του Σπύρου Παπαλουκά για το εξώφυλλο του Αντώνιος και Κλεοπάτρα του Σαίξπηρ σε διασκευή Βέλμου (1924).
• Το εξώφυλλο του τεύχους 7 των Φύλλων Τέχνης του Φραγκέλιου (έκθεση χαρακτικών Δ. Γαλάνη, «Άσυλον Τέχνης» 1928) με χειρόγραφη αφιέρωση του Γαλάνη στον Βέλμο.
• Τιμοκατάλογος από την έκθεση με πιστά αντίγραφα έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στο «Άσυλον Τέχνης» (1929).
• 1 συγκεντρωτικός τόμος με όλα τα τεύχη του περιοδικού Φραγκέλιο.
• 5 φωτογραφίες του Βέλμου, ανάμεσα στις οποίες μια με τον στενό του συνεργάτη και φίλο Μηνά Πεσματζόγλου, εκδότη και ιδρυτή της Αγγειοπλαστικής Εταιρείας «Κιουτάχεια» (π. 1923).
• 1 φωτογραφία του Φώτη Κόντογλου.
• Ένα δεύτερο αρχείο, της αδερφής του Βέλμου, ηθοποιού και ποιήτριας Αριάδνης Βογιατζάκη – Βέλμου (1886-1974), τεκμηριώνει τα προσωπικά της ενδιαφέροντα αλλά και τον αγώνα της για τη διάδοση του έργου του αδερφού της. Από το αρχείο ξεχωρίζουμε:
• Eπιστολή του Θωμά Οικονόμου.
• Επιστολές του συζύγου της και πατέρα της κόρης τους, Λουίζας.
• Έκδοση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών από την εκδήλωση «Ημέρα του Ηθοποιού – Αφιερωμένη στον Θωμά Οικονόμου» (Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 5/10/1964), εικονογραφημένη με σχέδια του Γ. Χαλεπά και κείμενα των: Γιάννη Σιδέρη, Βασίλη Ρώτα, Γιάννη Τσαρούχη κ.ά.
• Τετράδιο 55 φύλλων με επικολλημένα αποκόμματα εφημερίδων σχετικά με τον Βέλμο.
• 9 σελίδες με δακτυλογραφημένη ραδιοφωνική εκπομπή αφιερωμένη στη μνήμη του Βέλμου και το «Άσυλο Τέχνης» με τη συμμετοχή ηθοποιών σε δραματοποιημένο διάλογο (δεκ. 1950).
• 11 φωτογραφίες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν: η εκδήλωση δωρεάς 1000 τόμων της βιβλιοθήκης του Βέλμου στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (1963), μνημόσυνο στον τάφο του Βέλμου στο Α´ Νεκροταφείο και προσωπογραφίες της Αριάδνης Βέλμου.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIΑΣ
Θεοδώρου Κίμωνα, Ο Βέλμος και οι εκθέσεις στο Άσυλον Τέχνης, Φαρφουλάς, Αθήνα 2021.
Λούπα Σωκράτη, «Η Παληά Αθήνα του Νίκου Βέλμου: Η περιήγηση μιας προσωπικότητας του Μεσοπολέμου σε αρχαία, βυζαντινά και νεότερα μνημεία», στο: Εγκαρδίως. Αφιέρωμα στον Νίκο Ζία, επιστ. επιμ. Αναστασία Τούρτα – Τζένη Αλμπάνη, Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων – Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Θεσσαλονίκη 2021, σ. 225-236.
Λογοθέτη Νίκου, Νίκος Βέλμος (1890-1930) «Ο γυιός της απωλείας», Φαρφουλάς, Αθήνα 2016.
Παυλόπουλου Δημήτρη, «Ο Βέλμος με τη ματιά του Νίκου Λογοθέτη», περ. Ο Φαρφουλάς: «Αναστατική επανέκδοση της Α΄ περιόδου του 1927 του ανατρεπτικότερου περιοδικού λόγου των νεοελληνικών γραμμάτων»,
τεύχ. 19-21, Νοέμβριος 2016, σ. 214-218.
Παυλόπουλου Δημήτρη, «Βέλμος (Βογιατζάκης) Νίκος», Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών: ζωγράφοι-χαράκτες-γλύπτες, 16ος-20ός αιώνας, (επιστ. επιμ.) Ε. Δ. Ματθιόπουλος, τόμ. 4, Μέλισσα, Αθήνα 2000, σ. 483.
Ντουνιά Χριστίνας, Λογοτεχνία και Πολιτική. Τα περιοδικά της Αριστεράς στο μεσοπόλεμο, Καστανιώτης, Αθήνα 1999.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Σωκράτη Λούπα, Ιστορικό της Τέχνης, για την καταλογογράφηση του παρόντος λαχνού.