Γράφει η Αργυρώ Μποζώνη
Πηγή: LIFO

Αλέκος Φασιανός (1935-2022): Αυτή είναι η τέχνη μου

Ο Αλέκος Φασιανός που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 87 ετών είχε αφηγηθεί σε πρώτο πρόσωπο, στον προσωπικό του ιστότοπο, την επιρροή που άσκησαν στα έργα του η οικογένεια και οι μισοσκότεινες εκκλησίες των παιδικών του χρόνων, οι καβαλάρηδες και τα θηρία, τα δέντρα, τα φυτά και οι χρυσοί ουρανοί, οι λευκές λήκυθοι και τα κυκλαδικά ειδώλια, ο δάσκαλός του, Γιάννης Μόραλης, και οι μάζες των χρωμάτων που ξόδεψε γενναιόδωρα στα πλάσματα της φαντασίας του.

παππούς μου ήταν παπάς. Γεννήθηκα το 1935 δίπλα ακριβώς στην εκκλησία που λειτουργούσε ο ίδιος. Είχαμε ένα μικρό σπίτι με δειλινά στους Αγίους Αποστόλους κάτω από την Ακρόπολη. Από πολύ μικρός και εξαιτίας του παππού μου, τριγύρναγα στις μισοσκότεινες μεταβυζαντινές εκκλησίες και τον βοηθούσα άλλοτε φέρνοντάς του το θυμιατό και άλλοτε διαβάζοντας τον Απόστολο. Πιο πολύ όμως και από το θρησκευτικό μέρος με είλκυαν οι εικόνες οι βυζαντινές ή οι λαϊκές.

Μου έκαναν εντύπωση οι άγιοι καβαλάρηδες με τα φωτοστέφανα και τα σπαθιά τους, που έβγαζαν φλόγες και σκότωναν θηρία. Τα ξερά βυζαντινά βουνά στο βάθος, τα περίεργα δέντρα και τα φυτά και οι χρυσοί ουρανοί. Προσπαθούσα να αντιγράψω τις εικόνες. Όμως ήθελα να κάνω και δικές μου, να εκφράσω και τον δικό μου κόσμο, όπως κιόλας είχε διαπλαστεί από όλα όσα έβλεπα.

Η μητέρα μου ήταν φιλόλογος και είχε μανία με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτή με πήγαινε συγχρόνως στα μουσεία ή την Ακρόπολη και παντού όπου μπορούσε να συναντήσει αρχαία πράγματα. Μου άρεσαν πολύ τα εικονογραφημένα αρχαία βάζα, ιδίως οι λευκές λήκυθοι, που εικόνιζαν νεκρικές παραστάσεις. Πιο πολύ όμως με συγκινούσαν τα κυκλαδικά ειδώλια με στυλιζαρισμένα χέρια, τα μονοκόμματα σώματα που μοιάζανε με παιχνίδια.

Ο πατέρας μου ήταν μουσικός και έτσι έμαθα να παίζω βιολί. Δεν νομίζω ότι αυτό με επηρέασε καθόλου. Γιατί ήθελα να ζωγραφίζω από μικρό παιδί. Μέχρι τα δεκαεφτά μου χρόνια ζωγράφιζα μόνος μου και είχα όλο τον μαγικό κόσμο των εικόνων, στις εκκλησίες, και από την άλλη μεριά την αγαλματολατρεία των αρχαίων Ελλήνων.

Ύστερα πήγα και σπούδασα στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Για πέντε χρόνια ασχολήθηκα με το σχέδιο αρχαίων κεφαλών και γυμνών μοντέλων.

Δεν μπορώ να πω ότι δεν έμαθα τίποτε. Το αντίθετο. Ο δάσκαλος μας ο Μόραλης είχε μια επιρροή επάνω μας τόσο σαν καλλιτέχνης όσο και σαν άνθρωπος. Μάθαμε να βλέπουμε τις επιδράσεις του σκότους επί του φωτός και τανάπαλιν, καθώς και τις αλλοιώσεις των σχημάτων των αντικειμένων εξαιτίας του φωτός. Μάθαμε να συγκρίνουμε και τα πράγματα. Όμως πάντα σκεφτόμουνα τους αγίους με τα φωτοστέφανα, τα κοντάρια τους, τα σπαθιά τους, τις πολυποίκιλες στολές τους και τα κόκκινα η άσπρα άλογα που πηδούσαν πάνω από φλεγόμενους δράκοντες.

Ο Αλέκος Φασιανός με το ωδικό πτηνό στο δωμάτιό του το 1977 | Πηγή: Instagram

Λιγότερο τώρα σκεφτόμουνα τα κυκλαδικά. Μου άρεσε επίσης και η γιαπωνέζικη τέχνη και η ινδική ζωγραφική-Ταντρική. Όμως δεν είχα τη μυστικοπάθεια. Άρχισα να ζωγραφίζω πάλι ανθρώπους με στολή και παράσημα μέσα σε κήπους. Δεν είχαν καμία κίνηση. Ήταν ανέκφραστοι και κρατάγανε λουλούδια. Αργότερα οι μικρές αυτές φιγούρες των ανθρώπων με τις στολές που έκανα άρχισαν να διαλύονται, να γίνονται τα όντα τα χρωματιστά με τα λουλούδια γύρω γύρω, άλλοτε καλά, άλλοτε τρομερά.

Και τώρα αυτά που ζωγραφίζω κρατούν φλεγόμενα σπαθιά όπως οι βυζαντινοί άγιοι. Είναι όμως πλάσματα απόκοσμα, της δικιάς μου φαντασίας, όπως προήλθαν μέσα από τις σκοτεινές εκκλησίες. Μου αρέσει η κόκκινη μάζα ή η μπλε, όχι όμως αφηρημένη. Θέλω όμως να συμβολίζει κάτι το χρώμα η οι γραμμές. Γι' αυτό πάντα οι φιγούρες που ζωγραφίζω είναι διαλυμένες και ζουν στα λουλούδια. Ίσως είναι πεθαμένες.

Ο Αλέκος Φασιανός στο Παρίσι τη δεκαετία του '60 | Πηγή: Instagram

Ο Αλέκος Φασιανός με τον Σταύρο Ξαρχάκο στο Παρίσι | Πηγή: Instagram

Ο Αλέκος Φασιανός με τον Γιάννη Τσαρούχη στο Παρίσι | Πηγή: Instagram

Ο Αλέκος Φασιανός είχε νοικιάσει από την Εθνική Πινακοθήκη ένα ατελιέ στην Καλλιθέα μαζί με άλλους καλλιτέχνες, όπου η παρέα δημιούργησε ένα ζωντανό εργαστήριο, το Ατελιέ της Καλλιθέας. | Πηγή: Instagram

Η Ωραία της Κέας, 1982 | Λάδι σε καμβά 87 x 120cm. Η Κέα, η Τζιά είναι ένα νησί με το οποίο ο Φασιανός συνδέθηκε, αγάπησε και διακόσμησε το δημόσιο χώρο του. Η Χώρα σε υποδέχεται μέσα από τα σχέδιά του στους τοίχους της.

Η Κίρκη και ο Οδυσσέας, 1995 | Λάδι σε καμβά και φύλλα χρυσού 114 x 160cm. «Όταν ζωγραφίζω ένα έργο ακούω κάτι σαν μουρμουρητό, σαν κάτι να με καθοδηγεί»

Φτερουγίσματα, Λάδι σε μουσαμά 80,5 x 63,5 εκ. Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης Ελλάδος, δωρεά του καλλιτέχνη. Το χαρακτηριστικό ύφος του Φασιανού διαμορφώνεται στις αρχές της δεκαετίας του '60. Τρία βασικά θέματα έμειναν αναλλοίωτα στη διάρκεια της πορείας του: άνθρωπος, φύση, περιβάλλον.

Λευκή Φιγούρα Λάδι σε μουσαμά, 58,5 x 43,5 εκ. Δωρεά Υπουργείου Παιδείας στην Εθνική Πινακοθήκη Ελλάδος. Εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη – παράρτημα Κέρκυρας

Δάφνις και Χλόη | Daphnis et Chloé, 1973, huile sur toile, Collection de la Fondation des Teilles Photographie: Olivier Monoyez

Καθήμενος, 1962 | Λάδι σε καμβά 48 x 39cm. Εκείνη την εποχή ο Φασιανός παρακολουθούσε μαθήματα λιθογραφίας στην École des beaux-arts του Παρισιού, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης.

Ο πόλεμος, 1966 | Λάδι σε καμβά 80 x 65cm. Ο Φασιανός ήταν πέντε ετών το 1940 και θυμόταν σε κάθε αφήγησή του πώς άκουσε φωνές και τον θόρυβο των αεροπλάνων και τους Γερμανούς να περνάνε από το πατρικό του σπίτι στη Βίκτορος Ουγκώ και τον ίδιο να παίζει με τα χέρια του, αεροπλάνα, κάνοντας παιχνίδι το οπτικό του βίωμα.

Ποδηλάτης καπνίζων, 1966 | Λάδι σε καμβά 160 x 130cm. Οι καπνιστές με τις τεράστιες τολούπες καπνού να δημιουργούν ένα φανταστικό, σχεδόν ονειρικό σύννεφο και οι ποδηλάτες υπήρξαν πάντα από τα αγαπημένα επαναλαμβανόμενα σε πολλές εκδοχές έργα του Φασιανού.

Σκηνικό για το έργο Πάμε Βόλτα Λάδι σε μουσαμά 400 x 300 εκ. Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης Ελλάδος, Δωρεά του καλλιτέχνη. «Αυτός είναι ο κόσμος του θεάτρου» έλεγε ο Αλέκος Φασιανός. «Φτιάχνεις πράγματα και εξαφανίζονται. Ακόμα και με τα χέρια μου μπορώ να κάνω ένα πουλί και να πετώ».

Θάνατος Έλληνα αξιωματικού | Τέμπερα σε πανί 71,6 x 148 εκ. Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης Ελλάδος Δωρεά Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών. Δωρεά του καλλιτέχνη

Άτιτλο, Οκτώβριος 2021 | «Στην πορεία της ζωής μου κατάφερα να δω την Ελλάδα με μάτι ελεύθερο. Να μην είμαι μόνο περιγραφικός ελληνιστής, αλλά να καταλάβω το πνεύμα το ελληνικό».

Όρνιθες του Αριστοφάνη, σχέδιο για τα κοστούμια της παράστασης σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού το 1979 με έμπνευση από μελανόμορφη οινοχόη με άντρες ηθοποιούς μεταμφιεσμένους σε πουλιά που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Συγκέντρωση, 1977 | Λάδι σε καμβά 138 x 210cm. «Είχα κάνει αρκετά έργα, παραμορφωμένα ανθρωπάκια, με κάτι μικρά καπέλα. Ένα δειλινό είχα τελειώσει ένα πολύ ωραίο, πράσινο, έργο και το άφησα στην αυλή του σπιτιού μου για να στεγνώσει. Ήλθε όμως ο γαλατάς, το πέρασε για χαλί και σκούπισε πάνω σ' αυτό τα παπούτσια του... Το τι έγινε μετά, δεν περιγράφεται. Όλη η αυλή γέμισε με πράσινα πατήματα. Αυτό επιβεβαίωσε ότι κάνω ρεαλιστική ζωγραφική. Αφού και ο γαλατάς είχε ξεγελαστεί!»

Νυχτερινό Όνειρο, 1985, Ακρυλικό σε καμβά 64 x 89cm.

Αργώ ή πλους αεροστάτου. Ανδρέας Εμπειρίκος, 1990 | Εκδόσεις Αργώ Εικονογράφηση: Αλέκος Φασιανός

Γράφει η Αργυρώ Μποζώνη
Πηγή: LIFO